Sự phát triển nóng ngành dăm gỗ những năm vừa qua đã phải trả giá khi thị trường thế giới đột ngột suy giảm. Chỉ trong nửa đầu năm 2016, giá dăm gỗ xuất khẩu đã giảm gần 20%, trong khi tồn kho lớn, doanh nghiệp đứng trước nguy cơ vỡ nợ. Điều gì đang khiến ngành dăm lảo đảo tới vậy?

Xem thêm: Các sản phẩm Phôi bào gỗ ghép thuộc công ty Hưng Thịnh tại đây.

Doanh nghiệp lảo đảo, nông dân điêu đứng

Dăm gỗ là một trong những mặt hàng xuất khẩu mũi nhọn của ngành chế biến gỗ của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu năm 2015 đạt gần 1,2 tỉ đô la Mỹ, tương đương với 17% tổng kim ngạch xuất khẩu của các mặt hàng gỗ. Song, bước sang năm 2016, những khó khăn từ thị trường xuất khẩu cũng như những bất cập nội tại trong ngành chế biến dăm đang khiến nhiều doanh nghiệp lao đao.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu dăm 5 tháng đầu năm 2016 là 1,8 triệu tấn, thu về 248 triệu đô la Mỹ, giảm tuần tự 39% và 42% so với cùng kỳ năm 2015.

Nếu từ nay đến cuối 2016 khuynh hướng xuất khẩu này không thay đổi, ngành chế biến và xuất khẩu dăm của Việt Nam sẽ tiếp kiến phải đối mặt với muôn vàn khó khăn và kim ngạch xuất khẩu cả năm 2016 sẽ chỉ đạt ở mức lùng 600 triệu đô la Mỹ, tức chỉ bằng khoảng một nửa kim ngạch năm 2015.

Theo phản ánh của các doanh nghiệp sinh sản dăm tại hội thảo gần đây ở Hà Nội, dăm gỗ xuất khẩu khó khăn, giá xuất khẩu giảm. ước lượng, giá xuất khẩu dăm gỗ trên thế giới đã giảm gần 20% chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm. hiện thời, tồn kho dăm gỗ tại các doanh nghiệp rất lớn khiến họ giảm mua gỗ nguyên liệu từ nông dân.

Trước bối cảnh trên, nhiều hộ gia đình có nguồn sinh kế khác thay thế thì rứa giữ lại rừng để chờ giá tăng. Nhiều hộ khác không có nguồn sinh kế thay thế bức phải bán rừng, hài lòng mức giảm 30-40% về lợi. kinh tế so với năm 2015. Điểm đáng chú ý là những hộ gia đình này đều là những hộ nghèo, dân tộc thiểu số tại vùng Đông Bắc, Bắc Trung Bộ, Duyên Hải miền Trung.

Căn do do đâu?

Kể từ năm 2012, Việt Nam đã thay thế vị trí của Úc trên bản đồ cung cấp dăm gỗ thế giới, trở nên nhà nước xuất khẩu dăm gỗ lớn nhất toàn cầu. Ngoài Úc, các nước có nguồn cung cấp dăm lớn, cạnh tranh với Việt Nam là Thái Lan, Indonesia và Chile.

Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc là ba nhà nước nhập khẩu dăm quan yếu nhất của Việt Nam, chiếm trên 90% tổng kim ngạch và lượng xuất khẩu hàng năm, trong đó thị trường Trung Quốc chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 60% trong tổng kim ngạch và lượng dăm xuất khẩu của Việt Nam.

Theo ít được thực hiện bởi Tổ chức Forest Trends và Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam (Vifores), sự tụt giảm lượng dăm xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2016 có nhiều duyên do, trong đó, căn nguyên cơ bản nhất là do thay đổi trong cơ cấu du nhập dăm tại thị trường Trung Quốc.

Số liệu thống kê của Hải quan Trung Quốc cho thấy kể từ đầu năm 2016 nguồn dăm gỗ của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường này dần được thay thế bởi nguồn cung từ Úc và Thái Lan. Tại Trung Quốc, Úc đã lấy lại vị trí dẫn đầu của mình về cung dăm cho Trung Quốc. Bên cạnh đó, nguồn cung từ Thái Lan cũng tăng lên, làm co hẹp thị phần của dăm Việt Nam tại thị trường này.

Điều này là do chất lượng dăm gỗ xuất khẩu của Việt Nam đang bị mất kiểm soát, hiện đang có dấu hiệu đi xuống như bị trộn cành, vỏ cây, mấu…nên có hàm lượng fiber thấp, ảnh hưởng tới hình ảnh ngành dăm Việt Nam trên thị trường thế giới.

Thực tế, câu chuyện ngành dăm không phải hiện thời mới được bàn tới. Từ những năm trước đây, ngành dăm phát triển quá nóng, không theo quy hoạch, chạy theo thị trường và chẳng thể kiểm soát được chất lượng.

Điều này được chứng minh thông qua thông tin 76/TB-UBND tỉnh Thanh Hóa vào giữa năm 2016: “hiện trên địa bàn tỉnh có 42 cơ sở sản xuất dăm gỗ, trong đó chỉ có 11 cơ sở được chấp thuận sinh sản, với tổng công suất 330.000 tấn/năm, trong khi công suất băm dăm gỗ thực tiễn của các cơ sở đã lên tới 729.000 tấn/năm, vượt 2,2 lần so với công suất cho phép; phần nhiều các cơ sở sản xuất dăm gỗ đều chưa có phương án đầu tư dài hạn từ khâu trồng, thu mua nguyên liệu đến khâu chế biến […]; tình trạng thiếu nguyên liệu đã tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh, tranh mua, tranh bán gây mất thứ tự xã hội.”

Số liệu thống kê của Vifores cho thấy năm 2009, Việt Nam có 47 nhà máy dăm với lượng dăm xuất khẩu đạt khoảng 2,3 triệu tấn khô thì đến 2014, lượng dăm xuất khẩu của Việt Nam đã đạt mức 7 triệu tấn khô và số lượng nhà máy tăng lên 130, tức gần gấp 3 lần trong 5 năm.

“Phát triển không kiểm soát, chạy theo lợi nhuận, không quan hoài đến chất lượng sản phẩm tại các địa phương đã và đang tác động bị động đến hình ảnh của toàn ngành dăm Việt Nam, làm giảm lòng tin của nhà nhập cảng, giảm thị phần xuất khẩu, tạo dịp cho một số nhà nhập cảng khác ép giá dăm của Việt Nam. Các nguyên tố này bộc lộ tính không vững bền của ngành chế biến dăm xuất khẩu”, theo vắng của Forest Trends.

Phát biểu tại hội thảo trên, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NNPTNT) Hà Công Tuấn nói thẳng: “Chúng ta không thể kiêu hãnh là một nước xuất khẩu dăm gỗ mãi được. khẩn hoang từ rừng, chặt gỗ non đi để bán là con đường mà chúng ta không mong muốn”.

Chính bởi vậy, từ đầu năm 2016, Việt Nam đã ứng dụng mức thuế xuất khẩu dăm từ 0% lên 2% với mục tiêu giảm lượng dăm xuất khẩu, kích thích người dân kéo dài thời gian trồng rừng, tăng thêm thu nhập và tạo nguồn vật liệu cho ngành gỗ chế biến sâu. Song, việc áp dụng nâng mức thuế xuất khẩu lại trùng hợp với thời điểm giá thị trường dăm thế giới đi xuống, ngành dăm Việt Nam bộc lộ những yếu kém nội tại khiến nhiều doanh nghiệp điêu đứng, có nguy cơ giải thể hoặc phải sáp nhập.

Ngành dăm, dù có bị những “tai tiếng” thời kì vừa qua nhưng cũng không thể phủ nhận những đóng góp của nó, đặc biệt trong việc tạo việc làm cho các hộ nghèo, dân tộc thiểu số. Do đó, các doanh nghiệp chế biến dăm gỗ kiến nghị tới Bộ NNPTNT trước mắt chưa áp mức thuế xuất khẩu 2% nói trên khi mà thị trường còn khó khăn.

Tiếp thu quan điểm của doanh nghiệp, Thứ trưởng Tuấn cho hay, sẽ tìm hiểu kỹ vấn đề này và có câu đáp cho doanh nghiệp trong thời kì sớm nhất.